Kerk en kapel in Aarle-Rixtel

Parochie van Onze Lieve Vrouw Presentatie Aarle-Rixtel.

Wanneer de parochie van O.L.Vrouw Presentatie van Aarle-Rixtel per 1 januari 2015 opgaat in de Laarbeekse parochie, de Zalige Pater Eustachius van Lieshout, is het 835 jaar geleden dat de parochie van Sint Margaretha van Rixtel (1179) en 765 jaar dat de parochie van O.L.Vrouw Presentatie van Aarle ( 1249) voor het eerst worden vermeld in de annalen.
De Rixtelse kerk was de moederkerk van de eerste parochie van Helmond.
Op 4 december 1304 kregen de inwoners van ‘Aerle Ricstel ende Beke’ de beschikking over de gemene gronden. De oorkonde moest worden aangeplakt op de deur van de kerk van Aarle en de dingbank werd in Aarle gevestigd .
De Rixtelse kerk stond ter hoogte van het wegkruis aan de Helmondseweg en het Aarlese godshuis ter hoogte van de algemene begraafplaats aan de Laarweg gebouwd.
(Jaren lang tot 1642 spreekt de geschiedenis van Aarle-Beek)
Na de Vrede van Munster, 1648, werden de kerken van beide parochies gesloten en na enige omzwervingen bouwden de inwoners van beide parochies in 1672 een schuur-kerk aan de Dorpsstraat ter hoogte van het Patronaat. De parochie van O.L.Vrouw Presentatie van Aarle-Rixtel bestaat , tot 2015, al zo’n 765 jaar.
In de 1843 kreeg de parochie van O. L. V. Presentatie van Aarle-Rixtel zijn eerste kapelaan bijna gelijktijdig met zijn bouwpastoor, de Zeereerwaarde Heer J.van Asten.
Met materiële inzet en financiële offers van de totale Aarle-Rixtelse gemeenschap werd ter hoogte van de schuurkerk aan de andere kant van de weg de Rooms Katholieke Waterstaatskerk gebouwd. In 1846 werd de kerk ingewijd en fungeert sindsdien als centrum van het dorp. De centrumgedachte werd in 1851 versterkt door aanleg van het kerkhof en in 1855 door de bouw van het gemeentehuis en de school naast de kerk.
Het kerkgebouw werd toen verrijkt met het monumentale Smitsorgel. Onder pastoor H.Beer werd in 1896 de kerk verfraaid met o.a. de prachtige glasinloodramen. De tijdeigen. deftige pastorie werd in diezelfde tijd gebouwd.
Op de plek van de schuurkerk ontstond het R.K. Verenigingsgebouw, het patronaat.
Vanaf ongeveer 1450 heeft Aarle-Rixtel de status van bedevaartsoord. De Bossche bisschop Masius verordende in 1598 dat er in Aarle elk jaar een plechtige omgang moest worden gehouden ter ere van Maria. Toen in 1648 ook de Mariakapel werd gesloten kwam het beeldje op de buitenmuur te staan, in 1672 werd het ondergebracht in de schuurkerk en later in de nieuwe kerk. Op 19 mei 1859 werd de, in 1853 teruggekochte, kapel door de bisschop van Den Bosch weer ingewijd en onder de titel Zetel of Stoel der Wijsheid werd het beeldje daarin weer teruggeplaatst. Nog steeds gaat er op de 1e zondag van mei een processie door het dorp waarbij het beeldje opnieuw vanuit de kerk naar de kapel wordt gebracht.
De geschiedenis van de parochie wordt gekenmerkt door grote betrokkenheid van de parochianen en hun activiteiten, bij het kerkelijk leven.

Litt.: Aarle-Rixtel 800 jaar Gemeente Aarle-Rixtel 1979
Historiën ende Mirakelen J.Beuckelius/M.Verberne 1984
De restauratie van het Smitsorgel St.Vrienden v.h. Smitsorgel 1988
Van Ricstelle tot Aarle-Rixtel, Jean Coenen , 1992
’n Waterstaatskerk, Wgr. Heemkundekring B.van Heessel 1996.
Geef mij je hand M.Verberne 1996
Een vermaerde capelle M.Verberne 2004
Een slotakkoord voor het rijke A.Barten en J.Swinkels 2011
roomse leven, 2011 ISBN 978-90-816724-0-5

De kerk van Onze Lieve Vrouw Presentatie in Aarle-Rixtel is gebouwd in de periode van 1844-1846 en is een van de mooiste zogenaamde ‘Waterstaatskerken’.

De naam „Waterstaatskerk” ontstond nadat Koning Willem I in 1824 bepaald had dat geen nieuwe kerken meer gebouwd mochten worden zonder voorafgaande Koninklijke goedkeuring. In de praktijk werd dit ingevuld door het ministerie van Waterstaat. Hun ingenieurs maakten zelf de ontwerpen of moesten de ontwerpen van architecten goedkeuren en hielden toezicht op de uitvoering van de realisatie.

Het is niet helemaal duidelijk wie nu de architect is geweest van deze kerk. In de diverse stukken komt de naam van Arnoldus van Veggel hierbij naar voren maar ook de naam van E.C.B. Ridder van Rappard wordt in dit verband wel genoemd. Maar het is ook goed mogelijk dat hij alleen toezicht hield op de uitvoering van het ontwerp van Van Veggel. Hoe dan ook: Van Rappard heeft zijn werk goed gedaan en zo heeft het dorp nu een van de mooiste waterstaatskerken van ons land.

Oorspronkelijk was deze kerk een zaalkerk, maar later is de kerk voorzien van zijbeuken. De kerk heeft een fraaie voorgevel met middentoren met een rijke aankleding en is voorzien van een opvallende koepel met carillon.

Het tegeltableau aan de ingang is vijftig jaar later, in 1896, toegevoegd.

Interieur kerk A-R

Het interieur van de kerk heeft graatgewelven welke op Korinthische pilasters met imposten rusten en lichte gebrandschilderde vensterglazen.
De kerk kent ook een rijk interieur waaronder het monumentale Smits-orgel.

Smitsorgel kerk A-R

De Mariakapel van Aarle-Rixtel

De kapel van Onze Lieve Vrouw in ‘t Zand in Aarle-Rixtel is een fraai en goed bewaard voorbeeld van een Brabantse kapel. De hoofdruimte dateert van omstreeks 1500 en werd in 1597 uitgebreid met een smaller en lager, driezijdig gesloten koor. Er zijn documenten waaruit kan worden opgemaakt dat al in 1480 bedevaartgangers naar O.L. Vrouw in ‘t Zand trokken.
Pelgrims vereerden er een pijpaarden beeldje van Onze Lieve Vrouw dat meerdere malen zijn wonderbare kracht zou hebben aangetoond.

Na 1648 ging de kapel over naar de protestanten, later werd het gebruikt als raadhuis, tot het in 1853 zijn vroegere functie herkreeg. In 1957 werden processie en bedevaart echter abrupt afgebroken door de toenmalige pastoor die een dergelijke devotie niet meer passend vond.
In 1988 zijn de verering van het beeld en de bedevaart op een kleinere schaal hersteld.

Het Mariabeeldje dat hier vereerd wordt betreft een beeldje van een zittende Maria met het kind Jezus op de rechterarm. Het zou in Arendonk (B) vervaardigd zijn in de pottenbakkerij van de familie van Jan van Eyck. Vanaf de 14e eeuw werden dergelijke beeldjes in groten getale vervaardigd. Ze dienden als ‘souvenir’ voor pelgrims. Vanuit welke bedevaartplaats het beeldje meegenomen zou kunnen zijn, naar Rixtel is onbekend.

Bisschop J. Zwijsen van Den Bosch plaatste het beeld op een troon toen de kapel in 1856 opnieuw werd ingewijd. In 1906 werd het in een glazen kast op een nieuwe eikenhouten troon geplaatst, midden in de kapel. In 1917 werd het beeldje gerestaureerd door C.F.X. Smits en opnieuw van polychromie voorzien.
In 1951 vervaardigden de edelsmeden Jan Eloy en Leo Brom uit Utrecht een groot nieuw zilveren schrijn. Met Pinksteren 1956 kroonde de toenmalige bisschop Mutsaers het Mariabeeld, vanwege de 100-jarige terugkeer van het beeld, met een gouden kroon van parels en edelstenen. Het jaar daarop werd het kindje Jezus getooid met een gouden kroon. Beide kronen zijn afkomstig uit het atelier van Brom in Utrecht. Veel later is het beeldje door criminelen vernield teneinde de sieraden te bemachtigen.
Het huidige beeldje is een replica van het oorspronkelijke exemplaar.

In de kapel bevindt zich een kopie van een drieluik, dat een Madonna met Kind voorstelt. Het origineel is in permanente bruikleen gegeven aan het Museum voor Religieuze kunst te Uden.

drieluik Mariakapel

De maker van dit drieluik is Jacob Cornelisz van Oostsanen, een Oost-zaanse en later Amsterdamse kunst-schilder die leefde van 1470 tot 1533.

Nog een sfeerimpressie…